Biểu đồ xương cá có thể được sử dụng trong nhiều lĩnh vực khác nhau, như quản lý chất lượng, cải tiến sản xuất, dịch vụ, giải quyết vấn đề, v.v… Trong bài viết này, cùng Hoc vn  tìm hiểu về biểu đồ xương cá trong học tập, một phương pháp hỗ trợ học sinh phát triển kỹ năng tư duy phản biện và giải quyết vấn đề hiệu quả.

Biểu đồ xương cá (Fish bone) là gì? Biểu Đồ Xương Cá Trong Học Tập

Biểu đồ xương cá (Ishikawa diagram, Fishbone diagram) được sử dụng lần đầu tiên vào những thập niên 1960 do Ishikawa Kaoru thực hiện tại nhà máy đóng tàu Kawasaki. Bên cạnh Flowchart, Pareto chart, Flowchart, Scatter diagram, đây là một trong các công cụ để quản lý chất lượng.

Biểu đồ này thể thể hiện mối liên hệ giữa các nhóm nguyên nhân tác động hay ảnh hưởng trực tiếp đến vấn đề. Biểu đồ xương cá có thể ứng dụng trong đa dạng các nhu cầu: sản xuất, dịch vụ, cải tiến chất lượng, giải quyết vấn đề, v.v…

Cấu trúc của biểu đồ xương cá

Biểu đồ xương cá gồm có các thành phần sau:

• Đầu cá: Là kết quả cần giải quyết, thường được viết ở bên phải của biểu đồ. Ví dụ: Điểm thi thấp, không hiểu bài, khó ghi nhớ kiến thức, v.v…
• Thân cá: Là đường chéo chính nối từ đầu cá đến các nhóm nguyên nhân. Thân cá thể hiện mối liên hệ nguyên nhân – kết quả của vấn đề.
• Xương cá: Là các nhánh nối từ thân cá đến các nhóm nguyên nhân chính và phụ. Các nhóm nguyên nhân chính thường được xác định theo các tiêu chí khác nhau, tùy thuộc vào bối cảnh và mục tiêu của biểu đồ. Một số tiêu chí phổ biến là:
  • 4M: Man (con người), Machine (máy móc), Material (nguyên vật liệu), Method (phương pháp).
  • 8P: Product (sản phẩm), Price (giá cả), Place (địa điểm), Promotion (khuyến mãi), People (con người), Process (quy trình), Physical evidence (bằng chứng vật lý), Productivity and quality (năng suất và chất lượng).
  • 5W1H: Who (ai), What (gì), When (khi nào), Where (ở đâu), Why (tại sao), How (làm thế nào).

Các nhóm nguyên nhân phụ là các yếu tố cụ thể hơn, được liệt kê dưới mỗi nhóm nguyên nhân chính. Các yếu tố này có thể được xác định bằng cách đặt câu hỏi “Tại sao?” liên tục cho đến khi không thể tìm ra được nguyên nhân gốc rễ của vấn đề.

Một vài lưu ý

Đây là một công cụ tốt để tìm ra các nguyên nhân của vấn đề. Tuy nhiên, nếu vấn đề quá phức tạp, biểu đồ thể hiện sẽ rất rối. Chưa kể, nếu xác định không tốt, người thực hiện sẽ nhầm lẫn giữa nguyên nhân và kết quả của vấn đề.

Bên cạnh đó, công cụ này dựa trên các nhận định cá nhân hơn là các bằng chứng. Do đó, nhà quản lý cần kết hợp thêm các công cụ 5 Whys để tối ưu việc xác định nguyên nhân chính.

Lợi ích của biểu đồ xương cá trong học tập

Việc sử dụng biểu đồ xương cá trong học tập giúp học sinh rèn luyện tư duy phân tích và giải quyết vấn đề. Phương pháp này khuyến khích học sinh suy nghĩ logic và xác định mối quan hệ giữa các yếu tố tác động đến một vấn đề cụ thể. Một số lợi ích cụ thể của biểu đồ xương cá trong học tập là:

• Giúp học sinh nhận thức được vấn đề mà mình đang gặp phải, và đặt ra mục tiêu cần giải quyết.
• Giúp học sinh tìm ra được các nguyên nhân chính và phụ của vấn đề, từ đó có thể đưa ra các giải pháp phù hợp và hiệu quả.
• Giúp học sinh tránh được sự nhầm lẫn giữa nguyên nhân và kết quả, hoặc giữa nguyên nhân chủ quan và khách quan của vấn đề.
• Giúp học sinh trình bày được suy nghĩ của mình một cách rõ ràng và trực quan, dễ dàng chia sẻ và thảo luận với người khác.

Các ví dụ về biểu đồ xương cá

Mẫu sơ đồ xương cá nguyên nhân và hậu quả của trà dở

Ví dụ đầu tiên mà chúng tôi dành cho bạn là minh họa này về nguyên nhân và tác động của trà xấu đối với cơ thể bạn. Thông qua sơ đồ xương cá đưa ra này, bạn và những người khác sẽ nhanh chóng xác định được gốc rễ của vấn đề chính, đó là trà dở.

Ngoài ra, loại mẫu này sẽ giúp bạn giải quyết trường hợp ngộ độc thực phẩm vì vấn đề này là không thể tránh khỏi, đặc biệt là với lối sống của chúng ta ngày nay.

Mẫu sơ đồ xương cá chăm sóc sức khỏe

Xét ví dụ sau về một sơ đồ xương cá trong chăm sóc sức khỏe. Nó mô tả nguyên nhân và hậu quả của bệnh béo phì ở người. Nó nói trong mẫu này rằng chế độ ăn uống kém, thiếu hoạt động thể chất, di truyền và các lý do y tế, có thể làm tăng nguy cơ béo phì.

Về lưu ý này, phòng ngừa cũng kêu gọi những người vẫn còn trong tình trạng tốt. Mặt khác, hình minh họa này chỉ là một ví dụ mẫu trong số nhiều danh mục chăm sóc sức khỏe mà bạn có thể tạo mô tả cùng một mẫu như ở đây.

Mẫu sơ đồ xương cá trong phòng thí nghiệm

Tiếp theo trên các mẫu của chúng tôi là sơ đồ xương cá này cho phòng thí nghiệm. Như bạn đã biết, sơ đồ xương cá cũng được sử dụng để so sánh các sản phẩm nhằm giúp bạn xác định nên mua sản phẩm nào. Tương tự với các sản phẩm liên quan đến y tế, với sơ đồ xương cá cho y học, bạn sẽ có thể xác định lợi ích và tác hại của các lựa chọn của mình.

Tương tự như vậy, mẫu này cho phòng thí nghiệm cho thấy sự khác biệt và thông tin chi tiết về các loại cháy phòng thí nghiệm khác nhau.

Sơ đồ xương cá trong phòng thí nghiệm điều dưỡng

Cuối cùng, chúng tôi có mẫu này mô tả vấn đề dùng thuốc sai liều đối với điều dưỡng. Đây là một ví dụ tuyệt vời để cho sinh viên điều dưỡng và mọi người thấy những lý do có thể dẫn đến việc dùng sai thuốc.

Trong mẫu này, các yếu tố như lỗi chú ý, lỗi kiến thức và các lỗi phổ biến của con người đã được hiển thị và phân loại theo nguồn gốc có thể có của chúng. Do đó, sơ đồ xương cá này rất cần thiết để điều dưỡng cảnh giác.

Các Ứng Dụng Hỗ Trợ Vẽ Biểu Đồ Xương Cá

Có rất nhiều công cụ và phần mềm vẽ biểu đồ xương cá mà bạn có thể tùy chỉnh theo ý của mình chẳng hạn như vẽ ra giấy, sử dụng Powerpoint, Word,… Trong bài viết này, GOBRANDING sẽ giới thiệu cho bạn 3 ứng dụng giúp hỗ trợ vẽ biểu đồ xương cá nhanh chóng và đẹp mắt: Canva, Creately, Aspose Products.

• Canva

Đây là một trong những ứng dụng hỗ trợ thiết kế, chỉnh sửa hình ảnh không còn quá xa lạ đối với học sinh, sinh viên, các Marketer,… Khi sử dụng Canva để vẽ xương cá bạn chỉ cần thao tác đơn giản trên kho mẫu có sẵn, dễ dàng thay đổi hình ảnh, font chữ, màu sắc, hình nền,.. và sau đó chèn nội dung của mình vào. 

• Creately và Aspose Products

Tương tự như Canva, 2 công cụ này cũng cho phép bạn thao tác chèn nội dung vào khung xương cá có sẵn, có thể thay đổi hình dạng, màu sắc và tải ảnh lên tùy ý. Tuy nhiên có một hạn chế đó là mẫu không được đa dạng như Canva.

Kết luận

Biểu đồ xương cá là một công cụ hữu ích để phân tích và giải quyết vấn đề trong học tập. Bằng cách sử dụng biểu đồ này, bạn có thể xác định được các nguyên nhân gây ra vấn đề, và từ đó tìm ra các giải pháp hiệu quả. Biểu đồ xương cá cũng giúp bạn rèn luyện kỹ năng tư duy phản biện và trình bày suy nghĩ một cách rõ ràng và trực quan.

Trên đây là các thông tin về  Biểu Đồ Xương Cá Trong Học Tập. Hocvn hi vọng bài viết này hữu ích với bạn.